Tìm hiểu về Nghệ thuật Cắt giấy Trung Quốc

Nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc là một trong những di sản văn hóa phi vật thể độc đáo nhất của nền văn minh phương Đông. Nghệ thuật này không chỉ đơn thuần là việc tạo hình từ những mảnh giấy, mà còn là sự kết tinh của trí tuệ, sự kiên nhẫn và óc thẩm mỹ tinh tế của người dân Trung Hoa. Ở bài viết này, hãy cùng PREP tìm hiểu về loại hình nghệ thuật cắt giấy ở đất nước tỷ dân nhé!

 

I. Nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc là gì?

Nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc (剪纸艺术) là nghệ thuật sử dụng dao hoặc kéo để khắc hoa văn, hình ảnh trên giấy. Sau đó, các nghệ nhân sẽ sử dụng giấy đã được cắt ra để trang trí nhà, tường hoặc dùng trong các dịp lễ tết, mừng thọ, đám cưới kết hợp với những nét văn hóa Trung Quốc dân gian khác.

Ở nông thôn, việc cắt giấy thường do những người phụ nữ, các em gái thực hiện. Từ thời xa xưa, cắt giấy gần như là một môn nghệ thuật thủ công mà bất cứ cô gái nào cũng phải thành thạo. Và nó cũng được dùng làm tiêu chí để người xưa đánh giá sự khéo léo của các cô dâu Trung Quốc.

Bạn hoàn toàn có thể nhìn thấy các tranh cắt giấy trên khắp mọi miền của đất nước Trung Quốc. Ngoài ra, ở mỗi địa phương khác nhau cũng sẽ mang phong cách cắt giấy khác nhau.

II. Lịch sử hình thành nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc

Có thể bạn chưa biết, nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc có lịch sử lâu đời, khởi nguyên từ thời Tây Hán (TCN) với hình thức ban sơ là cắt hoa da động vật hoặc các mảnh đồng. Nghệ thuật này có nguồn gốc từ các nghi lễ cúng biếu tổ tiên của người dân Trung Hoa với mong muốn bất tử.

Theo một số nghiên cứu từ Khảo cổ học từ kênh Baike Baidu (phần lịch sử phát triển), nghệ thuật cắt giấy của Trung Quốc đã xuất hiện từ thời Bắc Triều (386 - 581) với lịch sử hơn 1500 năm. Kỹ thuật cắt giấy thời đó được đánh giá là khắc phức tạp.

Sau thời nhà Tùy và Đường, nghệ thuật này càng ngày càng phát triển. Cho đến thời Tống, đã xuất hiện thêm nghề cắt giấy cùng với các nghệ nhân cắt giấy. Phải đến thời nhà Minh và nhà Thanh thì mới được gọi là thời kỳ đỉnh cao của nghề cắt tranh giấy.

Ở thời nhà Đường, nghệ thuật cắt giấy được nhà thơ Đỗ Phủ nhắc đến trong bài Bành Nha hành 彭衙行 ở 2 câu thơ tiếng Trung sau:

Tiếng Trung:

暖湯濯我足，

剪紙招我魂。

Nghĩa Hán Việt:

Noãn thang trạc ngã túc,

Tiễn chỉ chiêu ngã hồn.

Nghĩa tiếng Việt:

Nước nóng cho rửa ráy.

Tiểu chỉ để chiêu hồn.

Theo tục lệ địa phương thời đó, nếu viết chữ lên giấy và dán lên tường thì có thể trừ tà cho các vị khách. Bởi vậy, ngày nay đã ứng dụng giấy để trang trí cờ hiệu khá phổ biến.

Vào khoảng thế kỷ thứ V, tranh giấy được dùng để trang trí cho các món đồ trang sức, nón, trống đồng,... Người ta cũng đã tìm thấy được các mẫu vẽ được dùng để trang trí nón ở thành phố Tây An, những chiếc lá vàng và bạc được khắc phía sau gương đồng ở quận Giang Châu (Quảng Tây).

Trước thế kỷ VIII, người ta đã sử dụng những mẫu vẽ để trang trí cho các đồ gốm. Bên cạnh đó, vải in màu chàm cũng đã được khám phá ở tỉnh Sơn Tây nhờ việc đồ bột nhão vào các mẫu vẽ, rồi đặt vải vào mà thành các bức vẽ độc đáo.

Từ thế kỷ XIX đến thế kỷ XVII, nghệ thuật cắt giấy đã được ứng dụng rộng rãi để trang trí đèn lồng và quạt xếp. Đến thế kỷ XX, các loại hình giấy cắt đã được dùng trong hoàng tộc bởi vì độ độc đáo đã được nâng lên rất nhiều. Ở trong các cung điện nhà Thanh sẽ xuấ hiện rất nhiều loại giấy vẽ rồng phượng. Thay vì thêu các hình vẽ thì các nghệ nhân đã cắt giấy và dán chúng lên hoàng bào.

III. Phân loại cắt giấy Trung Quốc

Các tranh cắt giấy Trung Quốc được sử dụng trên nền đỏ. Các hình ảnh được người ta cắt tỉ mỉ, tinh xảo từng chút một. Có hai kiểu cắt giấy chính của người Trung Quốc, cụ thể:

• Cắt lớp giấy lên nhau: Kiểu cắt này sẽ được nhiều sản phẩm giống nhau. Người cắt sẽ sử dụng kéo để có thể uyển chuyển chỉnh sửa các nét không cần thiết.

• Dùng dao cắt: Người ta sẽ để giấy ra mặt phẳng, sau đó sử dụng dao tỉ mỉ cắt uốn lượn các đường nét sao cho chúng trông mềm mại. Dùng dao cắt giấy có ưu điểm là có thể cắt được những đường nét thẳng mà kéo không thể cắt được.

Nếu như cắt giấy kiểu đối xứng thì bức tranh sẽ trông cân đối, đẹp mà phóng khoáng. Độ dài đường nét trông sẽ vừa phải kết hợp với màu sắc tươi sáng. Có thể cắt giấy theo những đặc điểm như:

• Cắt theo khu vực: Cắt giấy Nam Kinh, cắt giấy Lũng Đông, cắt giấy Phật Sơn, cắt giấy Dương Châu,...

• Cắt theo mục đích: Để trang trí, bản thêu, tín ngưỡng dân gian,...

• Cắt theo mẫu: Hình người, chim, thú, hoa, cây, đồ dùng,...

Dưới đây là cách phân loại các kiểu cắt giấy Trung Quốc theo tìm hiểu từ Baike Baidu.

1. Phân loại theo khu vực

Cắt giấy Nam Kinh: là một trong những nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc dân gian cổ xưa và là di sản văn hóa phi vật thể thế giới.  Theo sử sách, nghệ thuật này đã được lưu truyền trong dân gian từ thời nhà Minh. Thế hệ mới của những nghệ nhân cắt giấy Nam Kinh đang phát triển mạnh mẽ dưới sự dẫn dắt của bậc thầy Trương Phương Lâm. Trong số họ, ngoài con trai Trương Quân, cháu gái Trương Anh, cháu trai Âu Kiên của ông, còn có những học trò không phải người thân như Trần Du. 

Cắt giấy Dương Châu: Từ thời nhà Đường, Dương Châu đã có phong tục cắt giấy đón xuân. Vào ngày lập xuân, dân gian cắt giấy thành hình hoa, bướm xuân, tiền xuân hoặc treo trên đầu các mỹ nhân xưa, hoặc gắn dưới cây cối để ngắm nhìn và vui chơi. Theo truyền thuyết, vào những năm Gia Khánh, Đạo Quang, tác phẩm cắt giấy của nghệ nhân nổi tiếng Bao Quân với hoa, chim, cá, bướm đều thần thái sống động, nên được gọi là "thần kiếm". Sau khi nước Trung Quốc mới thành lập, nghệ thuật cắt giấy Dương Châu đã nhận được sự quan tâm của chính phủ trung ương và địa phương.

Cắt giấy An Tái: Nghệ thuật cắt giấy lưu truyền ở vùng An Tái, phía bắc Diên An, tỉnh Thiểm Tây. Có nhiều hình thức như hoa cửa sổ, tranh cửa, hoa quanh giường, hoa rèm, hoa trần động, hoa váy bàn, hoa gối, hoa giày, hoa thẻ bài, hoa quanh bụng,.... Nội dung được chia thành một số loại: 

• Dùng để trang trí môi trường trong dịp Tết Nguyên đán với nhiều chủ đề cát tường như chim bay, hoa cỏ, trâu bò lợn chó, sư tử hổ báo,...

• Dùng để trang trí phòng cưới với nhiều hình ảnh như lựu đơn, chim muông thành đôi,...

• Dùng làm mẫu thêu và đồ chơi vải với các họa tiết như đôi lựu, đôi đào, hổ con; bốn là dùng trong nghi lễ mê tín như Thần Tài, Táo Quân, và cả người giấy dùng để gọi hồn.

Cắt giấy Lũng Đông

Nghệ thuật cắt giấy lưu truyền ở hai khu vực Khánh Dương và Bình Lương thuộc tỉnh Cam Túc. Cắt giấy Lũng Đông có lịch sử lâu đời với phong cách mạnh mẽ và phóng đại. Về chủ đề thường là chim muông thú vật, truyện dân gian, nhân vật kịch, hoa bốn mùa,...

• Phía đông bao gồm các vùng Chính Ninh, Ninh Huyện, Hợp Thủy, Khánh Dương, Hoa Trì, Hoàn Huyện có phong cách cắt giấy mộc mạc và chất phác.

• Khu vực trung tâm Tây Phong và Trấn Nguyên có phong cách thanh tú và ngăn nắp.

• Phía tây dọc thượng nguồn sông Kinh ở Bình Lương, Kinh Xuyên, Sùng Tín, Hoa Đình, Trang Lãng có phong cách đơn giản và tươi sáng. Cắt giấy Phù Sơn

Cắt giấy Phù Sơn: Phù Sơn thuộc tỉnh Sơn Tây được mệnh danh là "quê hương của nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc". Có nhiều hình thức như hoa cửa sổ, hoa lễ,.... Đặc biệt nhất là "hoa cầu" mười hai tháng nối tiếp nhau, được sử dụng trong lễ mừng sinh nhật trẻ em. Cắt giấy Phù Sơn được sử dụng rộng rãi trong các mẫu thêu cho trang phục, gối, túi bụng, váy che, ví tiền, mũ giày, khăn tay, cũng như các vật dụng trong tang lễ, tế lễ, cầu nguyện như cờ giấy, núi vàng bạc, cầu ngựa người, cờ đấu,....

2. Phân loại theo họa tiết

Các họa tiết trong nghệ thuật cắt giấ Trung Quốc có thể chia thành: nhân vật, chim thú, chữ viết, đồ dùng, vảy vây, hoa cỏ, rau quả, côn trùng, sơn thủy. Có người đề xuất thêm hai loại là kỳ quan thế giới và vật dụng hiện đại, tổng cộng 11 loại.

3. Phân loại theo ý nghĩa

Theo đặc điểm của cắt giấy Trung Quốc, biểu hiện qua ý nghĩa của chủ đề, có thể chia thành bảy loại: cầu may, chúc phúc, trừ tà, diệt ác, khuyến khích, cảnh báo, và giải trí.

4. Phân loại theo công dụng

Có người cho rằng nên phân loại hình nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc theo công dụng:

• Loại trang trí: dùng để dán lên vật khác nhằm ngắm nhìn hoặc làm đẹp thêm cho vật đó, như hoa cửa sổ

• Loại tín ngưỡng dân gian: dùng trong tế lễ, cầu phúc, trừ tai, đuổi tà, khử độc, như thần cửa

• Loại mẫu khuôn: dùng làm khuôn mẫu, in nhuộm, như mẫu thêu

• Loại thiết kế: có thể làm đẹp thêm cho vật khác hoặc quảng bá cho vật khác, như phần mở đầu phim hoặc chương trình truyền hình

5. Các cách phân loại khác

Một số ý kiến khác thì cho rằng cắt giấy nên chia thành ba loại:

• Hoa cửa sổ, mẫu hoa được cắt từ giấy một màu gọi là cắt giấy

• Tác phẩm được cắt từ giấy màu và dán lại gọi là dán cắt

• Tác phẩm được cắt rồi tô màu gọi là tranh cắt

Ngoài ra, trong nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc còn có cách phân loại theo giấy và cách thức làm, thường dùng trong giảng dạy. Chia thành hai loại và tám kiểu:

• Loại thứ nhất: Cắt giấy đơn sắc. Là sử dụng một loại giấy màu để cắt. Chia nhỏ thành:

  • Loại gấp cắt: gấp giấy rồi cắt, mở ra sẽ được một họa tiết hoặc chữ.

  • Loại chồng cắt: chồng nhiều tờ giấy lên nhau, ghim chặt rồi cắt theo mẫu, một lần có thể được nhiều tác phẩm.

• Loại thứ hai: Cắt giấy đa sắc, còn gọi là cắt giấy màu. Là cắt nhiều giấy màu khác nhau rồi ghép lại thành hình; hoặc cắt giấy trắng theo mẫu rồi tô các màu; hoặc cắt bản chính trước, lót giấy trắng rồi tô các màu. Chia nhỏ thành:

  • Loại lót màu

  • Loại phối màu

  • Loại ghép màu

  • Loại nhuộm màu

  • Loại tô màu

  • Cắt giấy từ tính

Đối với những tác phẩm cắt giấy sử dụng cả hai phương pháp, nên chọn phương pháp chính để phân loại.

IV. Ý nghĩa của nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc

Nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc trước đây là sử dụng giấy cắt để làm các đồ vật, chân dung với nhiều hình dạng khác nhau. Giấy khi được cắt xong sẽ được người ta sử dụng để chôn cùng người đã khuất hoặc đốt trong đám tang.

Tranh cắt giấy Trung Quốc nói chung mang ý nghĩa tượng trưng. Người xưa cũng hay dùng để làm các vật trang trí thờ cúng tổ tiên, thần linh. Trong các dịp lễ Tết, thờ cúng tổ tiên hay đám cưới thì người ta hay cắt giấy ra các hình như phượng, chữ song hỷ, uyên ương,....để dán, treo hoặc trang trí. Họ quan niệm, khi dán những chữ này sẽ mang lại may mắn, bình an.

Ngày nay, cắt giấy được người ta ứng dụng nhiều để trang trí nhà cửa, quà tặng hoặc tự cắt giấy ra làm quà tặng cho người khác. Trong nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc, chỉ bằng một cây kéo hoặc mảnh giấy, người nghệ nhân có thể phô bày ra những niềm vui cũng như nỗi buồn trong cuộc sống. Các nghệ nhân cắt giấy thời xưa cũng rất được coi trọng. Tùy vào mục đích sử dụng mà người nghệ nhân sẽ khéo léo tạo ra mẫu cắt cho riêng mình.

V. Các chủ đề xuất hiện trong nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc

Nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc phong phú và đa dạng đề tài, cụ thể:

1. Các câu đối, câu chúc

Hiện nay, người ta ứng dụng nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc để cắt các câu đối, câu chúc với mong muốn cuộc sống bình an, vạn sự như ý. Họ thường cắt những câu chúc tiếng Trung như “An khang thịnh vượng”, “Vạn sự như ý” và lồng ghép vào đó là những hình cắt về những cảnh vật xung quanh như hàng cây, cánh đồng,...

2. Hình ảnh các nhân vật lịch sử

Để tái hiện các câu chuyện lịch sử một cách sinh động nhất, những người nghệ nhân đã vận dụng nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc để cắt ra các nhân vật lịch sử. Thêm vào đó, họ cũng sẽ diễn tả lại câu chuyện lịch sử liên quan.

Các hình mẫu anh hùng thường được cắt là những vị tướng nổi tiếng như Trương Phi, các anh hùng Thủy Hử,... Những người nghệ nhân cũng sẽ cố gắng khắc họa đúng chân dung cũng như đức tính của các vị tướng. 

Ví dụ: Nếu như khắc họa gương mặt nhân vật Trương Phi sẽ chú trọng thể hiện được vẻ mãnh tướng, mạnh mẽ; còn mặt Gia Cát Lượng sẽ chú trọng phác họa sẽ uyên thâm,...

Ngoài ra, các nhân vật trong Tây Du Ký cũng được nhiều người nghệ nhân phác họa trong tranh cắt giấy.

3. Cuộc sống thường nhật

Những hình ảnh cuộc sống đời thường như 12 con giáp, hoa quả, muôn lời cũng được ứng dụng vào trong nghệ thuật cắt giấy của Trung Quốc. Đặc biệt, hình ảnh cá chép, rồng, phượng,... được dùng nhiều để trang trí ở bàn thờ, cung điện thời xưa,... hoặc các hình ảnh cây cối, chim muông như hoa mai, hoa đào, chim sếu,...

Trong các đám cưới từ xưa đến nay ở Trung Quốc, người ta vẫn cắt giấy chữ Hỷ dán trên tường. Hay khi đi dạo trên các con phố của đất nước tỷ dân, bạn sẽ thấy nhiều hàng quán bán đồ lưu niệm là hình giấy cắt các con vật, các loại hoa. Bởi vậy mới nói, nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc là nét văn hóa đẹp của đất nước tỷ dân.

Trên đây là đôi điều về nghệ thuật cắt giấy Trung Quốc mà PREP muốn bật mí đến bạn. Mong rằng, thông tin chia sẻ trên hữu ích cho những bạn đang học tiếng Trung cũng như tìm hiểu về văn hóa đất nước tỷ dân.